Zo’n 140 jaar geleden schilderde Hendrik Willem Mesdag het immens indrukwekkende Panorama van Scheveningen. Wij nemen je mee naar het museum waar dit kunstwerk hangt: Museum Panorama Mesdag. Midden in hartje Den Haag. Wie was Mesdag? Wat krijg je nu precies te zien? En waarom zou je dit museum moeten bezoeken? In deze blog het antwoord!
“Waarom zijn we hier nooit eerder geweest?”
We kijken elkaar stilzwijgend aan en moeten het antwoord schuldig blijven. Ook al hebben we vele musea in Den Haag bezocht, aan Museum Panorama Mesdag zijn we nooit eerder toegekomen. Een gemiste kans, zo blijkt. Want toen we op uitnodiging van het museum langskwamen voor een bezoek, bleken we overdonderd. Met name het Panorama van Scheveningen zorgt voor een wow-gevoel. Dat alleen al is een blog waard. Waarna jij na het lezen van deze blog natuurlijk gelijk een datum prikt om ook naar Museum Panorama Mesdag te gaan.
Panorama van Scheveningen (1881)
Panorama van Scheveningen
Online vind je veel afbeeldingen en video’s van het Panorama van Scheveningen, maar niets komt in de buurt van de échte ervaring. Die beleef je alleen door zelf het museum te bezoeken. En ja, dat kunnen wij nu volmondig beamen. Via een donkere gang en wenteltrap komen we bij het immense schilderij, en vanaf dat moment stappen we terug in 1881. We staan op het Seinpostduin en kijken uit over de zee, de duinen en het oude vissersdorp Scheveningen. Voor onze ogen ontvouwt zich het strandleven vol vissers, bomschuiten, badkoetsen en paarden. En hoe langer je kijkt, hoe meer details je op gaan vallen!
Illusionair meesterwerk
Het Panorama van Scheveningen werd in 1881 geschilderd door Hendrik Willem Mesdag, samen met Sientje Mesdag-van Houten, Bernard Blommers, George Breitner en Théophile de Bock. Bijzonder: dit artistieke meesterwerk is nog altijd op dezelfde plaats te zien als waar het destijds is geschilderd. Panorama’s waren in die tijd razend populair en trokken veel bezoekers door heel Europa. Dit 360 graden schilderij, in een cilindervormige ruimte, plaatst je midden in het tafereel. De constructie zorgt ervoor dat de randen van het doek onzichtbaar zijn, waardoor de illusie van een eindeloos vergezicht perfect wordt.
Mindful kunstervaring
Hoewel de populariteit van panorama’s rond 1900 afnam door de opkomst van fotografie en film, bleef Mesdags Panorama van Scheveningen bewaard. Het is het oudste panorama wereldwijd dat nog steeds op zijn oorspronkelijke locatie te bewonderen is. Dat maakt het anno nu extra bijzonder. Ook al kijken we nog steeds graag naar films (of series), deze – voor ons mindful – kunstervaring mag er daardoor echt niet bij inschieten. Gaan… en genieten maar!
Wie was Hendrik Willem Mesdag?
Zeeschilder Hendrik Willem Mesdag (1831-1915) was één van de vooraanstaande kunstenaars van de Haagse School, een groep schilders die zich toelegden op realistische weergaven van het Hollandse landschap en het dagelijkse leven. Mesdag begon zijn carrière als bankier, maar besloot zich in zijn vijfendertigste levensjaar volledig te richten op de schilderkunst. Zo zie je maar: het is nooit te laat voor een carrière switch. Naast schilders waren Mesdag en zijn vrouw Sientje Mesdag-van Houten ook kunstverzamelaars en mecenas (beschermheer of -vrouwe van kunstenaars, geleerden of sporters). Samen zetten ze zich in voor de ontwikkeling van de kunst in Nederland.
De zee is mijn
Mesdag specialiseerde zich in zeegezichten, geïnspireerd door de zee en het vissersleven rond Scheveningen. In zijn eigen woorden: ‘De zee is mijn’. Zijn schilderijen werden al snel opgemerkt en gewaardeerd, wat hem een reputatie opleverde als één van de belangrijkste zeeschilders van zijn tijd. In 1880 kreeg Mesdag de opdracht om het Panorama van Scheveningen te schilderen, ruim 114 meter lang en 14 meter hoog. Het werk werd in slechts vier maanden tijd voltooid.
Ontdek details van het Panorama
Wist je dat…
- …het Panorama van Scheveningen het oudste panorama ter wereld is dat nog op de oorspronkelijke locatie te bewonderen is? Dit indrukwekkende werk opende op 1 augustus 1881 en heeft een omtrek van 114,5 meter en een hoogte van 14,6 meter. Het is daarmee het grootste schilderij van Nederland!
- …het Panorama is ontstaan dankzij de Belgische panorama-rage rond 1875? Brusselse ondernemers wilden hiervan profiteren en vroegen Hendrik Willem Mesdag om een ‘Haags maritiem panorama’ te schilderen, waarschijnlijk op advies van zijn kunsthandelaar in Brussel.
- …ondanks lovende kritieken en koninklijke belangstelling het Panorama geen zakelijk succes was voor de Belgische investeerders? Vier jaar na de opening dreigde het failliet te gaan, waarna Hendrik Willem Mesdag in 1886 zélf het panorama kocht. Dankzij hem bleef het een permanente bezienswaardigheid aan de Zeestraat in Den Haag.
- …Hendrik Willem Mesdag hulp kreeg van vier andere kunstenaars bij het maken van het Panorama van Scheveningen? Zijn vrouw Sientje schilderde de duinen, Théophile de Bock de wolkenluchten, Bernard Blommers zorgde voor huiselijke scènes en George Hendrik Breitner voegde ruiters, architectuur en perspectief toe. Elk van hen leverde dus een specifieke bijdrage aan het Panorama, die het werk gezamenlijk zijn rijke details en levensechte uitstraling geeft.
- …Mesdag zijn Panorama zo schilderde dat het één enkele dag weergeeft? Om dit effect te bereiken, maakte hij eerst een model op schaal. Elementen zoals de lucht, de nettenkar en zelfs de geitjes uit zijn olieschets namen hun plek in op het uiteindelijke schilderij.
- …Bernard Blommers onder andere moeder en kind bij het hek schilderde? Wanneer je naar het Panorama kijkt, zie je dat ze bijna levensgroot geschilderd zijn. Ze kijken samen met je mee, het Panorama in. Blommers zal weinig hebben geoefend op dit onderdeel, als specialist in Scheveningse buitenscenes.
- …Mesdag werd aangetrokken door het kleurrijke tafereel van straatstenen, huizen en mensen in hun bedrijvigheid op een maandag? Hoezo maandag? Nou, de was hangt buiten. Het gezegde luid niet voor niets: maandag, wasdag! In de bonte verzameling kleine roodbruine huisjes woonden in 1881 overigens zo’n 5000 mensen, dat is gemiddeld 10 mensen per huisje!
- …Scheveningen toentertijd nog geen riolering had? De volle ’toilet’-tonnetjes werden toen opgehaald met paard en wagen. De kar van Jan en Willem, bekend als de ‘poepkar’, was een vertrouwd gezicht in de straten én dus ook op het Panorama.
- …het rechte stuk water in het vissersdorp Het Kanaal werd genoemd? Het verbond sinds 1862 Scheveningen met Den Haag. Tonnen vol haring, vers uit de Noordzee, worden uit de schepen geladen. Het is daarom niet zo gek dat dit stuk, aan het einde van Het Kanaal, de naam ‘Haringkade’ draagt. De haring ging vanuit Scheveningen via water en over land heel Nederland door.
- …George Hendrik Breitner, bekend als paardenspecialist, schilderde de cavalerie die statig door het zand stapt. Als een momentopname. Dit draagt zeker bij aan de realistische sfeer van het kunstwerk!
- …er naast de ezeltjes waarop de toeristen rijden, er nog een ezel is verstopt op het Panorama? Tussen de bomschuiten (eenvoudige vissersboten met vlakke bodem die daardoor gemakkelijk kon ‘stranden’) op het strand staat een schildersezel waarachter Sientje zit te schilderen. Zij was één van de weinige vrouwelijke kunstenaars van haar tijd en werkte, net als andere Haagse School-schilders, vaak in de open lucht. Ze had zelfs een eigen buitenatelier in de duinen van Scheveningen.
- …als je goed kijkt, er zich een witte rookpluim ontwaard in het duinlandschap? Twee jaar voordat Mesdag het Panorama schilderde, was de eerste stoomtram van Nederland geopend. Een groeiend aantal toeristen maakte flink gebruik van deze verbinding. De eindhalte? Het Stedelijk Badhuis van Scheveningen.
Wat is er nog meer te zien?
Naast het indrukwekkende Panorama van Scheveningen, dat altijd te bewonderen is, biedt het museum een indrukwekkende collectie persoonlijke kunstwerken van het kunstenaarsechtpaar Mesdag, en ook wisselende tentoonstellingen:
Pronkstukken
Pronkstukken uit de collectie toont een unieke selectie meesterwerken van Hendrik Willem Mesdag en Sientje Mesdag-van Houten. Museum Panorama Mesdag heeft de grootste verzameling van hun werk bijeen weten te houden. Het biedt een inkijkje in hun artistieke ontwikkeling, van vroege werken uit hun tijd in Brussel tot hun latere, meest succesvolle periode. Een collectie om trots op te zijn. Want we schuifelen van het ene naar het andere hoogtepunt.
Je ziet hier Mesdags krachtige zeegezichten, van woeste stormen tot serene taferelen met grote wolkenpartijen. Sientje schilderde stillevens, portretten en landschappen uit onder andere Scheveningen, Drenthe en de Veluwe. Ze werd geprezen om haar bijzondere kleurgebruik en was een van de meest gerespecteerde vrouwelijke kunstenaars van haar tijd.
De museumzalen waar deze tentoonstelling te zien is, leiden vloeiend naar het Panorama van Scheveningen. In de laatste zaal word je via een tijdlijn meegenomen in de totstandkoming van het panorama en de belangrijkste momenten in het leven van het echtpaar Mesdag-van Houten.
Tentoonstelling: Smaakmakers van de 19de eeuw
Den Haag was en is een echte kunstenaarsstad. In de 19de eeuw was het de geboorteplaats van de Haagse School, een groep schilders die realistisch werkten en de natuur verkozen boven het stadsleven. Hun invloed op de kunstmarkt was groot, en ze bepaalden wat er in die tijd gewaardeerd werd. De Mesdag’jes stonden vooraan in deze beweging en waren bijvoorbeeld zeer actief bij kunstenaarsvereniging Pulchri Studio (voor ons geen onbekende).
Met het Panorama en de tentoonstellingen die zij elders organiseerden, wisten zij een breed publiek te bereiken. De tentoonstelling Smaakmakers van de 19de eeuw toont een selectie van hun verzameling, aangevuld met bijzondere aanwinsten en bruiklenen van particulieren. Ook krijgen kunstenaars, vrienden en familie van de Mesdags een gezicht. Niet alleen op geschilderde portretten, maar ook op foto’s!
Tentoonstelling: Mesdags Vriendenkring
In de laatste museumzaal gaan de twee voorgaande presentaties naadloos over in Mesdags Vriendenkring, waarin de spilfunctie van Hendrik Willem en Sientje Mesdag wordt belicht, niet alleen binnen de Haagse School, maar in heel Den Haag. Hun vriendenkring omvatte kunstenaars, musici, politici en zelfs leden van de Koninklijke familie.
De Haagse School zaal toont kunstwerken uit hun netwerk, waaronder werk van Barbara van Houten, Sientjes nichtje, die zelf een atelier boven het Panorama Mesdag had. Dit biedt een fascinerend inkijkje in hun sociale en artistieke leven.
Bovenstaande tentoonstellingen zijn te zien t/m 2 maart 2025 in Museum Panorama Mesdag.
Een indrukwekkende collectie
En dan nog even dit…
Naast bovenstaand motiverende woorden om jou vooral naar Museum Panorama Mesdag te krijgen, willen we tot slot nog een aantal tips & tricks met je delen om alles uit je museumbezoek te halen. Komt ‘ie:
- Handig: de audiotours staan al online om (alvast) te beluisteren. Kom meer te weten over de pronkstukken uit de collectie, het Panorama van Scheveningen of de familie-audiotour vanaf 6 jaar (met verrekijker!). De tours zijn ook via een QR-code in het museum te activeren en te beluisteren via je eigen smartphone.
- Wil je – net als wij – een exclusief kijkje achter de schermen bij het Panorama van Scheveningen? Meld je aan voor de Mesdag Highlight Tour en ontdek verhalen over Hendrik Willem Mesdag, Sientje Mesdag-van Houten en het Panorama. De gids toont je topstukken uit de collectie en onthult de geheimen van dit meesterwerk. Een tipje van de sluier? Vooruit. Je staat zó dicht bij het Panorama dat je onderaan nog duidelijk een raster ziet van vakken van één bij één meter, waarmee het oorspronkelijke ontwerp uitvergroot werd. Zo zorgde George Hendrik Breitner er bijvoorbeeld door dat de huizen van het dorp in het juiste perspectief op het grote panoramadoek vereeuwigd konden worden.
- Entreetickets kun je online kopen of ter plekke aan de kassa.
- Het museum is vrijwel geheel gelijkvloers, alleen bij het Panorama is een trap. Deze is voorzien van een traplift, maar omdat de trap naar het panorama een monument is, zijn de mogelijkheden beperkt. Lees hier meer over de toegankelijkheid van het museum.
- Er is een heel fijn museumcafé aanwezig: Café 1881. Geniet net als wij van een lunch na (of voor) je museumbezoek, of bestel typische Haagse producten als Hopjescake, Haagse Kakker of Ooievaartjes. Alvast de menukaart bekijken is natuurlijk ook een idee.
- Ja, er is een museumshop. En ja, dit vinden wij zeker een aanrader om in rond te snuffelen (ook leuk voor cadeautjes én toegankelijk zonder museumbezoek!).
Zeg eens eerlijk: hebben we je al overtuigd?
Deze blog is tot stand gekomen in samenwerking met Museum Panorama Mesdag.
Credits fotografie: Iris Zaagman / tekst: Danielle Lakeman.
